Membra Jesu Nostri

Dietrich Buxtehude

(1637–1707)

2015

Programma

Frank Tunder Sinfonia à 7 viole, gesetzt für ein Muttedt:
Da pacem Domine

Christoph Demantius Weissagung des Leidens und Sterbens Jesu Christi aus dem 53. Kapitel des Propheten Esajae

Dieterich Buxtehude Kyrie uit Missa Brevis (instrumentaal)

P a u z e

Dieterich Buxtehude Membra Jesu Nostri patientis sanctissima

In de pauze bieden wij u graag een consumptie aan

Uitvoerenden

Sopraan Wilna Roode, Els van de Lisdonk,
Karen Rensma, Suzan Vermeer

Alt Judith Tegelaers, Harriet van Drimmelen

Tenor Ed Mos, Ton Bakker

Bas Wim Looyestijn, Erik Bleichrodt

Barokviool Barbara Vermaas, Dita Breebaart

Viola da gamba Ben Bults,
Helma Weijnand, Dik Plattel,
Juun Voorhoeve, Mark Beijlsmit

Violone Ellen de Graaff

Orgel Eelco Kooiker

Dirigent Renske Ligtmans

Toelichting

We openen het programma met een sinfonia van Franz Tunder (1614-1667) die hij componeerde als voorspel voor het motet "Da Pacem Domine" (Geef vrede, Heer). Tunder was de voorganger en schoonvader van Buxtehude in de Sankt Marienkirche in Lübeck. Hij was vooral beroemd als organist. J.S. Bach is in zijn jonge jaren te voet naar Lübeck gereisd om Buxtehude te kunnen horen spelen. Volgens een anekdote zou Bach Buxtehude op zijn beurt hebben mogen opvolgen als hij diens dochter zou trouwen.

De Weissagung van Johann Christoph Demantius (1567-1643) is uitgegeven als slotdeel van zijn Johannes Passion. De tekst van de Weissagung is een voorspelling door de profeet Jesaja (hoofdstuk 53) uit het jaar ca. 730 v. Chr. over de Messias die op aarde zal komen, gehoond en gemarteld zal worden, en door zijn lijden onze zonden op zich zal nemen.

Demantius heeft het grootste gedeelte van zijn leven in Freiberg gewoond en gewerkt. Hij was als cantor verbonden aan de kathedraal en gaf tevens muziekles aan de gemeenteschool. Hij was componist, muziektheoreticus en dichter.

Zijn geboorte- en sterfjaar komen exact overeen met die van Monteverdi. Hoewel Demantius ook heel erg op zoek is naar uitdrukking van de emotie achter de tekst is zijn stijl toch een stuk traditioneler dan die van Monteverdi.

Het Kyrie uit de Missa Brevis van Dieterich Buxtehude (1637-1707) is gecomponeerd in een streng polyfone stijl die terug verwijst naar de renaissance, de prima pratica, ook wel stile antico genoemd. Polyfoon wil zeggen dat de verschillende stemmen gelijkwaardig zijn, de totaalklank is het gevolg van het door elkaar heen weven van de verschillende melodielijnen. Ook de teksten lopen door elkaar heen, wat ongunstig is voor de verstaanbaarheid. Dat is vandaag geen probleem omdat het Kyrie zonder tekst door een gambaconsort wordt uitgevoerd.

De Membra Jesu Nostri die we na de pauze uitvoeren is juist gecomponeerd in de stile moderno. Claudio Monteverdi was de grondlegger van deze moderne stijl. Hij noemde het de secunda pratica. Een kenmerk van deze stijl is dat het koor de teksten wel gelijktijdig uitspreekt, en dat de melodielijnen vaak ondergeschikt zijn aan de samenklank.

De Membra Jesu Nostri, Latijn voor de “ledematen van Jezus”, is een cyclus bestaande uit zeven cantates over het lijden van Jezus. Iedere cantate wordt geopend met een instrumentale sonate gevolgd door een koorstuk en enkele aria’s waarin steeds een lichaamsdeel (membrum) van Jezus wordt bezongen, vanaf de voeten, de knieën, de handen, de zijde, de borst, het hart tot het gezicht. Het lijden van Christus wordt op indringende wijze uitgebeeld. Het getal “7” is symbool voor droefheid en smart. Aangekomen bij het hart maken de violisten plaats voor het veel intiemer klinkende gambaconsort.

De Membra Jesu Nostri is gebaseerd op bijbelteksten afgewisseld met coupletten uit de mystieke middeleeuwse meditatie, "Salve mundi, salutare", over het lijden van Jezus van de hand van Arnold von Löwen (†1250). Het gedicht van Arnold von Löwen is geheel in de ik-vorm geschreven. De ik-figuur wil bij Jezus zijn en delen in zijn lijden, maar zoekt ook geborgenheid en bescherming bij Jezus. De liefde die de ik-figuur voor Jezus voelt wordt bijna beschreven als een gevoel van verliefdheid, waarbij de grenzen tussen de ik-figuur en de geliefde lijken te vervagen.

De Membra Jesu Nostri is overgeleverd in orgeltabulatuur. Dit is een zeer compacte notatie die onder organisten gebruikelijk was, maar voor koor en orkest zeker niet praktisch. Om het stuk te kunnen uitvoeren moesten eerst vanuit de orgeltabulatuur partijen worden uitgeschreven. Een voorbeeld vindt u bovenaan op deze pagina.

Renske Ligtmans